Obszerne fragmenty pracy: Nigella sativa L: Roślinny surowiec o właściwościach plejotropowych. Autorami tego artykułu, zamieszczonego w Postępy fitoterapii 4 / 2015, są: mgr Magdalena Borusewicz i prof. Zbigniew Janeczko z Katedry i Farmakognozji, Wydziału Farmaceutycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego.
,,Nigella sativa, jest powszechnie znana jako czarnuszka siewna. Występuje w Europie Południowej, Północnej Afryce oraz w Azji i jest uprawiana w wielu krajach na świecie, m.in. W obszarze Morza Środziemnego, we wschodniej i południowej Europie, w Indiach, Pakistanie, Syrii i Turcji.”
,,Wśród dobrze poznanych roślin o udowodnionym potencjale prozdrowotnym Nigella sativa zajmuje wysoką pozycję, jako obiecujący surowiec leczniczy. Liczne doniesienia naukowe wskazują na jej szerokie spektrum właściwości farmakologicznych.”
,,Nasiona Nigella sativa, a także wytwarzany z nich olej były szeroko stosowane w leczeniu wielu chorób związanych z układem oddechowym, (w tym chorób zakaźnych), prawidlowym funkcjonowaniem żołądka, jelit, wątroby, nerek, krążenia i systemu immunologicznego oraz dla ogólnej poprway smopoczucia.”
,,Olej z nasion czarnuszki stosuje się jako środek antyseptyczny oraz jako miejscowy środek znieczulający.”
,,Czarnuszka siewna uważana jest za ważny surowiec o plejotropowych właściwościach farmakologicznych, stanowi ona przedmiot badań wykorzystujących nowoczesne techniki analityczne. Jest to w wielu wypadkach konsekwencją wyczerpywania się możliwości leczenia ciężkich chorób, na przykład zakażeń bakteryjnych, w wyniku rosnącej oporności szczepów klinicznych na powszechnie znane antybiotyki.”
Aktywność przeciwbakteryjna
,,Tymochinon ma potwierdzone działanie antybakteryjne i może wzmacniać działanie antybiotyków.”
,,Olej z nasion czarnuszki wykazał silne działanie przeciwbakteryjne wobec wszystkich szczepów bakterii: Listeria monocytogenes, wykazują większe strefy zahamowania wzrostu mikroorganizmów, niż w przypadku zastosowania gentamycynay.” [Więcej informacji na ten temat w rozdziale artykułu ,,Aktywność przeciwbakteryjna”: **].
5.
Aktywność przeciwgrzybicza
,,Nasiona czarnuszki siewnej są wartościowym źródłem związków mogących znaleźć wykorzystanie w leczeniu grzybiczych zakażeń skóry.”
,,Stwierdzono, że tymochinon wykazał znaczną aktywność grzybobójczą.”
Aktywność przeciwpasożytnicza
,,Wykazano wpływ czarnuszki siewnej na niektóre pasożyty człowieka, a mianowicie przywry z rodzaju Schistosoma, jaja tasiemca i zarodźce malarii. Schistosomatoza, obok malarii, jest najpoważniejszym w skali światowej parazytologicznym problemem zdrowotnym. Jest to grupa chorób pasożytniczych wywołanych przez rozdzielnopłciowe przywry z rodzaju Schistosoma. [Schistosoma; haematobium, mansoni, intercalatum, japonicum, makongi], występujące na kontynencie afrykańskim, na wschodnich wybrzeżach Ameryki Południowej, Azji Poludniowo Wschodniej i na Bliskim Wschodzie.”
,,Istnieją doniesienia naukowe na temat korzystnego wpływu oleju z nasion czarnuszki w leczeniu schistosomatozy. Badano efekt ochraniający wątrobę w wyniku zakażenia Schistosoma mansoni u myszy. Leczenie zwierząt przez dwa tygodnie olejem z czarnuszki siewnej doprowadziło do zmniejszenia liczby przywr w wątrobie, a także do zmniejszenia całkowitej liczby jajeczek złożonych zarówno w wątrobie, jak i w jelitach. Przypuszcza się, że olej z nasion czarnuszki poprawia funkcjonowanie wątroby, wspiera system immunologiczny oraz powoduje wzrost aktywności przeciwutleniającej organizmu. Jego funkcja ochronna jest także przypisywana zdolności zmniejszania szkód cytogenetycznych szpiku kostnego oraz komórek śledziony u myszy zakażonych Schistoma mansoni.”
,,Olej z nasion czarnuszki powodował spadek odsetka aberracji chromosomowych u badanych zwierząt.”
,,Badania in vitro nad aktywnością składników nasion czarnuszki wobec Schistoma mansoni także wskazują na silne działanie wobec pasożytów na każdym etapie ich rozwoju, włącznie z działaniem hamującym etap składania jaj przez dorosłe osobniki.”
,,Zbadano także wpływ oleju z nasion czarnuszki wraz z wyciągiem z czosnku na myszy zakażone Schistoma mansoni. Stwierdzono, że zastosowanie obu składników razem pozwala na uniknięcie większości zmian hematologicznych i biochemicznych, a także zdecydowanie poprawia procesy przeciwutleniające u myszy chorych, w porównaniu do myszy zdrowych. Wyniki te sugerują, że terapia łączna może uzupełniać dotychczas stosowany sposób leczenia schistosomatozy.”
Aktywność przeciwwirusowa
,,W badaniach in vivo potwierdzono znaczące działanie oleju z nasion czarnuszki siewnej przeciwko cytomegalowirusom. W tym celu wykorzystano mysi model wirusa cytomegalii. Dootrzewnowo podano zakażonym myszom olej z czarnuszki. Już w trzecim dniu całkowicie został zahamowany rozwój wirusa w śledzionie i wątrobie zwierząt. Odnotowano dużą różnicę pomiędzy grupą kontrolną a zwierzętami leczonymi olejem z czarnuszki. Dziesiątego dnia od zakażenia miano wirusa w śledzionie i wątrobie myszy leczonych olejem z czarnuszki było niewykrywalne.”
,,Aktywność przeciwwirusowa oleju z nasion czarnuszki została potwierdzona poprzez wzrost aktywności procesu odpowiedzi komórek CD4.”
6.
,,W badaniach z udziałem pacjentów zakażonych wirusem wątroby typu C (HCV), którzy nie kwalifikowali się do leczenia inteferonem alfa, zastosowano olej z nasion czarnuszki. U pacjentów, którzy otrzymywali kapsułki zawierające 450 mg oleju przez trzy tygodnie, trzy razy dziennie, zauważono znaczne obniżenie miana wirusa HCV, zmniejszenie stresu oksydacyjnego, zwiększenie poziomu białka całkowitego i albumin oraz liczby krwinek czerwonych i płytek krwi. Dodatkowo zauważono zmniejszenie obrzęków kończyn dolnych oraz zmniejszenie poziomu glukozy we krwi. Oznacza to, że olej z nasion czarnuszki regulował poziom glukozy zachwiany zakażeniem wirusem HCV.”
Aktywność przeciwutleniająca
,,Aktywność przeciwutleniającą tymochnonu badano na drodze wywoływania u szczurów stanu zapalnego stawów za pomocą kolagenu. Ustalono, że podawanie tymochinonu drogą pokarmową spowodowało znaczne zmniejszenie mediatorów prozapalnych. Spowodował on także obniżenie skali stanu zapalnego oraz widoczną poprawę histiologii kości.”
,,Wykazano także, że tymochinon hamuje stres oksydacyjny u szczurów wywołany nitrylotrioctanem żelaza, który jest znanym czynnikiem rakotwórczym nerek. Ponadto wykazano, że po dootrzewnowym podaniu oleju z nasion czarnuszki oraz ich głównego składnika tymochinonu u szczurów z uszkodzeniem niedokrwienno – perfuzyjnym w hipokampie, pojawił się efekt ochronny w postaci peroksydacji lipidów.”
,,Tymochinon okazał się także skuteczny w zapobieganiu u szczurów peroksydacji lipidów i uszkodzeń erytrocytów będących skutkiem wywołania u nich karcynogenezy okrężnicy za pomocą 1,2 – dimetylohydrazyny. Zwierzęta wykazywały wzrost w surowicy krwi stężenia dialdehydu malonowego oraz aktywności enzymów, takich jak katalaza, peroksydaza glutationowa i dysmutaza ponadtlenkowa. Podawanie tymochinonu przywracało wszystkie wymienione parametry do normalnych wartości.”
Aktywność przeciwcukrzycowa
,,Szczury z cukrzycą wywołaną streptozotocyną były wykorzystywane do oceny działania wodnego ekstraktu, oleju z czarnuszki i tymochinonu. Traktowanie szczurów ekstraktem, olejem i tymochinonem spowodowało znaczne zmniejszenie poziomu glukozy i dialdehydu malonowego oraz podwyższenie poziomu insuliny i dysmutazy ponadtlenkowej. Oprócz tego tymochinon w największym stopniu złagodził skutki wywołania cukrzycy, w tym uszkodzeń DNA, wakuolizacji i fragmentacji mitochondriów. Te same efekty, jednak w mniejszym stopniu, wykazał wodny ekstrakt z czarnuszki, natomiast olej, przywracając normalny poziom insuliny, nie zmniejszył poziomu stężenia glukozy w surowicy do normy.”
Aktywność przeciwzapalna, przeciwbólowa i przeciwalergiczna
,,Osteoporoza jest ściśle związana z występowaniem stanu zapalnego oraz stresu oksydacyjnego. Przeprowadzone badania wpływu wyciągu z czarnuszki oraz tymochinonu dowodzą, że tymochinon powoduje hamowanie aktywności cytokin zapalnych. Zarówno ekstrakt, jak i główny jego składnik – tymochinon, mogą być brane pod uwagę jako środki przeciw osteoporozie.”
,,Stan zapalny uważa się obecnie jako czynnik w znacznym stopniu przyczyniający się do rozwoju guzów. Wykazano, że tymochinon indukował apoptozę i hamował proliferację komórek gruczolaka przewodów trzustkowych. Działania przeciwzapalne tymochinonu w tej chorobie oceniano porównywalnie z działaniem trichostatyny.
7.
Tymochinon, jakonowy inhibitor ścieżek prozapalnych, stanowi obiecującą strategię łączenia działania przeciwzapalnego i proapoptotycznego w leczeniu nowotworów.”
,,Tymochinon hamuje również wytwarzanie prostaglandyny PGE2 w mysim modelu alergicznego zapalenia dróg oddechowych. Odkrycie to sugeruje, że związek ten może oddziaływać przeciwzapalnie podczas odpowiedzi alergicznej w płucach poprzez hamowanie syntezy prostaglandyny PGD2 i limfocytów Th, powodujących powstawanie odpowiedzi immunologicznej.”
,,Przeprowadzono badania mające na celu zbadanie wpływu wyciągu z nasion czarnuszki i jego składników u pacjentów z alergicznym nieżytem nosa. Wykazały one, że w dwóch pierwszych tygodniach leczenia ekstrakty z czarnuszki zmniejszyły obecność zatorów śluzowych nosa, niwelowały świąd i wycieki z nosa, zmniejszały liczbę ataków kichania i przyśpieszały odnowę błon śluzowych. Według autorów należy rozważyć wykorzystanie z czarnuszki do leczenia alergicznego nieżytu nosa, tym bardziej, że w trakcie jego podawania nie odnotowano żadnych efektów ubocznych, jakie towarzyszą stosowaniu innych leków przeciwalergicznych.”
Aktywność przeciwnowotworowa
,,Badano aktywność cytotoksyczną różnych ekstraktów otrzymywanych z nasion czarnuszki w połączeniu z doksorubicyną, wobec ludzkich komórek raka piersi. Badania wykazały, że najsilniejsze właściwości cytotoksyczne wykazał lipidowy ekstrakt z czarnuszki.”
,,W badaniach in vitro potwierdzono korzystny wpływ tymochinonu na limfocyty T. Terapia oparta na adoptywnym transferze limfocytów T jest obiecującą metodą leczenia dla pacjentów cierpiących na liczne choroby nowotworowe.”
,,W celu potwierdzenia właściwości przeciwnowotworowych przeprowadzono badania wpływu tymochinonu wobec złośliwego, pierwotnego nowotworu tkanki kostnej kostniakomięsaka. Badania wykazały, że substancja ta wywoływała znacznie większe zahamowanie wzrostu nowotworu oraz inicjowała proces apoptozy ludzkiej linii kostniakomięsaka SaOS2. Stwierdzono także, że tymochinon hamuje wzrost i angiogenezę guza poprzez hamowanie czynnika NF – KB i jego dalszych mediatorów efektorowych i regulatorowych. Wnioski te zostały potwierdzone zarówno w badaniach in vitro, jak i in vivo.”
,,Główny składnik nasion czarnuszki siewnej, tymochinon, wykazał także cytotoksyczne działanie wobec ludzkiego płaskonabłonkowego raka szyjki macicy SiHa. Co ważne, jego działanie okazało się znacznie słabsze w stosunku do badanych komórek prawidłowych. Wobec komórek nowotworowych tymochinon okazał się być bardziej cytotoksyczny od cisplatyny, co zostało potwierdzone w badaniach cyklu komórkowego oraz w procesie indukowania apoptozy komórek.”
,,Wykazano silny wpływ antyproliferacyjny tymochinonu, a także wskazano potencjalny wpływ na aktywację szlaku PPAR – gamma, (peroxisome proliferatur – activated receptor gamma), w komórkach raka piersi. Potwierdzono również działanie proapoptyczne tego związku oraz jego wpływ na zdolności migracyjne i inwazyjne komórek nowotworowych.”
,,W kolejnym badaniu zostało także potwierdzone synergiczne współdziałanie tymochinonu i 5 – fluorouracylu, z tym, że doświadczenie przeprowadzono na komórkach raka żołądka.”
8.
,,W przypadku komórek nowotworowych trzustki zbadano wpływ tymochinonu na ekspresję białka MUC4, biorącego udział w szlakach sygnałowych komórek nabłonka pochodzenia endodermalnego. Ekspresję tego markera stwierdza się w około 90% gruczolaków płuca i 30% mięsaków maziówki. Ta glikoproteina jest nieprawidłowo eksponowane na komórkach raka trzustki i przyczynia się do różnicowania, proliferacji, przerzutów i chemooporności trzustkowych komórek nowotworowych. Hamowanie jej ekspresji przez tymochinon potwierdzono w badaniach in vitro z komórkami FG/COLO357 i CD18/HPAF. Uzyskane wyniki wskazują, że leczenie tymochinonem obniża ekspresję białka MUC4.”
,,Sprawdzono ponadto właściwości przeciwprzerzutowe tymochinonu na komórkach raka trzustki w warunkach in vitro i in vivo. Również i w tym badaniu wykazano, że hamuje on aktywność migracyjną i inwazyjną komórek nowotworowych Panc – 1 w sposób zależny od dawki w porównaniu do nieleczonej grupy kontrolnej.”
,,Poza tym zbadano wpływ oleju z nasion czarnuszki siewnej na powstawanie nowotworów u szczurów. Posłużono się wielonarządowym modelem karcynogenezy wywołanym pięcioma różnymi czynnikami rakotwórczymi. Udowodniono, że podawanie przez trzydzieści tygodni w diecie samców szczurów wpłynęło znacząco na zmniejszenie zarówno łagodnych, jak i złośliwych nowotworów jelita grubego. Terapia ta również zmniejszyła częstość występowania nowotworów w płucach oraz różnych częściach przewodu pokarmowego zwierząt, w szczególności w przełyku i przedżołądku.”
Aktywność immunoregulująca
,,Olej z nasion czarnuszki siewnej może być obiecującym środkiem obronnym przed immunosupresyjnymi i utleniającymi skutkami promieniowania jonizującego. Podawanie doustne szczurom oleju przed ich napromieniowaniem chroni je przed występowaniem leukopenii, zmniejszeniem stężenia całkowitego białka i globulin w surowicy.”
Aktywność gastroochronna
,,W badaniach na zwierzętach potwierdzono właściwości tymochinonu. Oprócz potwierdzonych właściwości przeciwutleniających, znacznie zapobiegał on także wrzodom żołądka, powstającym pod wpływem substancji drażniących oraz znacząco zwiększał wydzielanie śluzu przez błonę śluzową żołądka. Zostało również potwierdzone ochronne działanie oleju z nasion czarnuszki w ostrym nieżycie żołądka u szczurów”
,,W innym badaniu określono skuteczność oleju z nasion czarnuszki w leczeniu martwiczego zapalenia jelit u szczurów. Badania biochemiczne oraz histopatologiczne potwierdziły, iż olej ten znacznie zmniejszał uszkodzenie jelit spowodowane m.in. obniżeniem stężenia tlenu w tkankach. Wykazano, że tymochinon odznaczał się właściwościami zapobiegającymi i łagodzącymi zapalenie okrężnicy w mysim modelu choroby zapalnej jelit. W związku z tym odkrycia te sugerują, że tymochinon oraz ekstrakty z czarnuszki siewnej mogą służyć jako potencjalne środki terapeutyczne do leczenia pacjentów z chorobą wrzodową żołądka oraz jelit”.
Aktywność hepatoochronna
,,Podawanie ekstraktów z czarnuszki siewnej chroni tkanki wątroby przed skutkami toksycznego działania metali ciężkich, takich jak ołów i kadm oraz hamuje wątrobową peroksydację lipidów spowodowaną czynnikami toksycznymi”.
9.
Aktywność nefroochronna
,,W przypadku ochrony komórek nerek olej z czarnuszki wykazał podobną skuteczność antyoksydacyjną jak witamina C. Badania wykazały, że wskaźniki uszkodzenia tkanki nerkowej, takie jak stężenie kreatyniny i azotu mocznikowego we krwi, zostały wyraźnie obniżone po zastosowaniu oleju z nasion czarnuszki. Ochronnym działaniem odznaczał się także olej z nasion czarnuszki w nefrotoksyczności u zwierząt doświadczalnych wywołanej metotreksatem oraz gentamycyną”.
,,Działanie ochronne ekstraktów z czarnuszki siewnej w uszkodzeniu niedokrwienno – reperfuzyjnym nerek, które jest główną przyczyną ostrej niewydolności tych narządów”.
,,Podanie szczurom ekstraktu z czarnuszki spowodowało obniżenie stężenia mocznika i kraeatyniny w surowicy krwi, a także zmniejszyło zmiany histopatologiczne i martwicze w tkance nerkowej”.
Aktywność ochronna układu oddechowego
,,Korzystne właściwości oleju z czarnuszki potwierdzono w badaniach na nowonarodzonych szczurach z indukowaną nadmiarem tlenu hiperoksją, która bardzo często prowadzi do dysplazji oskrzelowo – płucnej u wcześniaków. Uszkodzenie płuc u zwierząt, którym podano olej z czarnuszki, było istotnie niższe niż w grupie kontrolnej”.
,,Przeprowadzono badania na 29 ochotnikach, którym codziennie przez 3 miesiące podawano ekstrakt z czarnuszki. Trzykrotna w tym czasie ocena wyników objawów astmy, a także badania czynnościowe płuc wykazały znaczące różnice pomiędzy grupą leczoną i grupą kontrolną”.
Aktywność neuroochronna
,,Długotrwałe stosowanie ekstraktu oraz oleju z nasion czarnuszki wykazywało większa aktywność ruchową szczurów, w związku z czym można było założyć potencjalną aktywność przeciwlękową oleju izolowanego z nasion czarnuszki”.
,,Wykazano, że olej z nasion czarnuszki może mieć potencjalne działanie terapeutyczne w leczeniu uzależnienia tramadolu – silnego syntetycznego leku przeciwbólowego”.
,,Stres oksydacyjny odgrywa ważną rolę w rozwoju padaczki i drgawek wywołanych pilokarpiną. Działanie przeciwutleniające oleju z nasion czarnuszki zostało potwierdzone u szczurów gdzie stwierdzono hamowanie większości zmian spowodowanych przez polikarpinę”.
,,Wykazano skuteczność działania przeciwdrgawkowego tymochinonu a także oleju z czarnuszki u myszy z konwulsjami wywołanymi pentylenotetrazolem i elektrowstrząsami”.